Zoeken in collecties

De omstreeks 1100 gestichte Sint Pieterskerk in Middelburg, die ook wel Noordmonster en na de Reformatie Oude Kerk genoemd werd, was aanvankelijk een eigenkerk van het kapittel van Sint Pieter te Utrecht. In 1310 werden door dit kapittel aan de graven van Holland en Zeeland al zijn patronaats- en tiendrechten in Zeeland, dus ook die van de Noordmonster, overgedragen. Een jaar later stichtte Willem III, die toen graaf van Holland en Zeeland was, in de Noordmonster een kapittel. De stichtingsoorkonde van dit kapittel werd gezamenlijk uitgevaardigd door de graaf en de bisschop van Utrecht, die daarmee zijn goedkeuring aan de oprichting van dit kapittel hechtte. Zowel de cura van de Noordmonster zelf als de parochiekerken van Brigdamme, Kleverskerke, Schellach, Zanddijk en Gapinge werden bij het kapittel geïncorporeerd. Het kapittel bestond uit een college van veertien kanunniken, die onder leiding stonden van een deken, die uit het midden van de kanunniken verkozen werd. Ook na de stichting kon het kapittel zich in de gunst van de landsheren verheugen. Voorts genoot het de bescherming van de stad, waarmee het echter menig maal met name over de stedelijke belastingen in conflict raakte. Toen na de herindeling van de bisdommen in 1559 de Noordmonster tot kathedraal van het nieuwe bisdom Middelburg verheven werd, verwierf het kapittel in 1561 de status van kathedraal kapittel. Het aantal van veertien kanunniken zou dan door aftreden en overlijden tot tien worden teruggebracht. Bij de koning als landsheer zou van zes en bij het kapittel van vier kanunniken het collatierecht berusten. Kort nadat, na een belegering van bijna twee jaar, Middelburg zich in 1574 overgaf aan de troepen van Willem van Oranje, hebben de meeste geestelijken, waaronder de kanunniken van het aan de Noordmonster verbonden kathedraal kapittel, de stad verlaten. Toen kwam er feitelijk een eind aan het bestaan van dit kapittel

Sinds het begin van de 12e eeuw hadden reguliere kanunniken in Middelburg, in het oudste gedeelte van de stad, de Burg genaamd, een klooster. Toen Godebald in de jaren 1114 tot 1127 bisschop van Utrecht was, verving hij om aan de ketterij van Tanchelm het hoofd te bieden de regulieren door norbertijnen, afkomstig van de Sint-Michielsabdij te Antwerpen. De abdij, die eerst Onze Lieve Vrouwe Abdij en later de Sint Nicolaasabdij heette, was de grootste grondbezitter van het eiland Walcheren. Zo besloegen in 1548 de gronden die de abdij op Walcheren bezat een oppervlakte van ca. 1.250 ha. Maar ook buiten Walcheren strekte het grondbezit van de abdij zich uit over vele honderden hectares. Tevens verwierf de abdij in veel dorpen het patronaatsrecht, waardoor zij niet alleen invloed kreeg op het geestelijke leven, maar ook op de bouw van kerken en alles wat daarmee voor de lokale samenleving samenhing. Mede gezien het vorenstaande verwierf de abdij belangrijke wereldlijke macht, die verder toenam toen de abdij in 1401 rechtstreeks onder het gezag van de paus kwam te vallen. Door brand werd in 1492 een groot deel van het abdijcomplex verwoest, terwijl een tweede brand in 1568 zich vermoedelijk beperkte tot de abdijkerken. Bij de nieuwe indeling van de bisdommen in 1559 werd de abdij aan het bisdom Middelburg verbonden. Dit betekende dat de Middelburgse bisschop voortaan de functie van abt uitoefenden, waardoor het convent het recht verloor om uit zijn midden de abt te benoemen. Toen na een lang beleg Middelburg in 1574 door de Staatse troepen van Willem van Oranje werd ingenomen, werd de abdij onder dwang opgeheven, ondanks garanties van Willem van Oranje dat geestelijken ongemoeid zouden worden gelaten. De abdij werd bestemd tot zetel van het gewestelijk bestuur van Zeeland, hetgeen leidde tot de vestiging van nieuwe provinciale organen als de rekenkamer, de munt en het college van de Admiraliteit

De karmelieten van Vlissingen hadden aan de Korte Gortstraat te Middelburg een termijnhuis

Voor het stichten van een Johannieter klooster schonk graaf Willem van Holland in 1311 aan commandeur van het Catharijneconvent te Utrecht een boomgaard in Middelburg. In 1318 breidde hij deze schenking uit door daaraan een in voormelde boomgaard gelegen omgracht perceel toe te voegen. Het aldus verworven terrein, waarop het gebouwencomplex van de commanderij gerealiseerd werd, bestond uit een boomgaard, een woning voor de commandeur, een kerk, een brouwerij, een bleekhof met een huisje, een kruidentuin, een kerkhof en een (vis)vijver. De commanderij had ook als functie de graaf en zijn gevolg bij het bezoeken van Middelburg op kosten van de orde te huisvesten. Van de commanderij, die kennelijk nooit tot enig wasdom is gekomen, is maar weinig bekend. In 1541 besloot de stad Middelburg om met toestemming van keizer Karel V tot gedeeltelijke onteigening van het terrein van de commanderij over te gaan. Daartoe diende de kerk van Sint Jan afgebroken te worden, waartegen de bisschop van Utrecht, Gregorius van Egmond, zich zonder succes hevig verzette. Doordat het verlies van een groot gedeelte van haar eigendommen een forse aanslag op de inkomsten van de commanderij zal hebben betekend, was dat waarschijnlijk voor de balijer van het Catharijneconvent te Utrecht de reden om in 1564 een lening af te sluiten om de reparatie aan het huis, waar de Johannieters toen in Middelburg gevestigd waren, te kunnen bekostigen. Aannemelijk is dat dit het in 1543 naast de kerk achter het ’s Gravenhof aangekochte huis betrof. Toen na het beleg van Middelburg van 1572 tot 1574 de stad in handen kwam van Willem van Oranje, zullen de eigendommen die de Johannieters hier hadden, spoedig onteigend zijn