Zoeken in collecties

De commanderij van de Duitse Orde te Middelburg had een uithof in Zanddijk, een gehucht dat ten zuiden van de stad Veere buiten de omwalling lag

Het is niet duidelijk wanneer de Vughtse commanderij precies gesticht is. Voor het eerst blijkt het bestaan van deze commanderij uit een akte van 1334. Tot in het midden van de 16de eeuw werd er niet gesproken over de commandeur van Vught, maar over de "persona" of de "investitus" van de St. Lambertuskerk, waarvan het patronaatsrecht bij de Duitse Orde berustte. Pas Floris van Masschereel, commandeur van Vught tussen 1555 en 1608, liet zich consequent commandeur noemen. In 1603 werd de St.Lambertuskerk en de daarbij gelegen commandeurswoning door de staatste troepen, toen zij zich na de belegering van Den Bosch door Prins Maurits terugtrokken, in brand gestoken. De kerk werd hersteld. De commandeurswoning niet. Al in 1585 resideerde de commandeur van Vught in een huis in ‘s-Hertogenbosch, dat aan de Oude Huls lag. Dit huis had commandeur Floris van Masschereel geërfd van zijn kinderloos gestorven broer. In 1615 werd dit huis door de landcommandeur van de balije Alden Biesen, waaronder de commanderij van Vught ressorteerde, als permanente commandeurshuis bestemd. Nadat in 1629 ‘s-Hertogenbosch door Prins Frederik Hendrik veroverd was, werden niet lang daarna alle geestelijke goederen in de Meierij van Den Bosch gevorderd. Dit gold ook voor de goederen van de commanderij van Vught. Hieraan zou echter ontkomen kunnen worden, indien tot een verkoop van die goederen zou kunnen worden gekomen, waarmee de Staten-Generaal konden instemmen. De Duitse orde besloot toen tot opheffing van de commanderij van Vught en werd de commandeur van Gemert in 1662 door de landcommanderij Alden Biesen met de verkoop belast, die in 1663 daadwerkelijk tot stand kwam. Niet alle bezittingen werden verkocht. De Duitse Orde behield de tienden. Voorts bleef tot in de negentiende eeuw een lid van de Duitse Orde als pastoor fungeren

In 1231 schonken Sweder van Dingede en zijn vrouw Beatrix aan de Duitse Orde een net buiten de stadsmuren van Utrecht bij de Sint-Geertekerk gelegen huis met hofstede, waar voornoemde orde zich in 1232 vestigde. Georganiseerd in de Balije van Utrecht, waaronder 15 commanderijen ressorteerden, beheerde de landcommandeur van hieruit alle in het Sticht Utrecht, Holland, Zeeland, Friesland en Gelderland gelegen goederen van de Duitse Orde. Toen het huis daar in de strijd tussen de bisschop van Utrecht en graaf Willem IV van Holland verwoest werd, kreeg de orde in 1345 toestemming om zich binnen de stadsmuren te vestigen. Van bisschop Jan van Arkel en het kapittel van Sint Pieter te Utrecht werd een stuk grond met vier huizen aan de Springweg gekocht. De in 1347 hier begonnen bouw van een nieuw huis werd, met inbegrip van een grote kerk, in 1358 voltooid. Tot 1807 was dit de zetel van de landcommandeur. In 1581 verboden de Staten van Utrecht de katholieke eredienst en alle katholieke orden en instellingen, waarvan de bezittingen aan de Staten toevielen. De balije van Utrecht stelde zich hier echter krachtig tegen te weer, met als resultaat dar de Staten van Utrecht besloten de balije als een zelfstandige instelling te laten voortbestaan. Dit onder meer onder de voorwaarde dat uitsluitend leden van protestantse adellijke families nog lid konden worden van de Orde. In 1810 werd de Duitse Orde door Napoleon opgeheven. Voordien, in 1807, werd het huis aan de Springweg geconfisqueerd om als militair hospitaal dienst te gaan doen. Noodgedwongen verhuisde de balije toen naar een andere plek om in 1995 weer terug te keren naar het huis aan de Springweg. Enkele keren per jaar komt de landcommandeur hier nog met zijn kapittelleden ter vergadering bijeen

De kanunniken van het kapittel van Sint-Walburg hadden in de 12e en 13e eeuw in Tiel veel macht. Ze beheersten er het godsdienstig leven. Ook hadden zij aanzienlijke rechten op belastingheffing, terwijl zij zelf van die belastingen vrijgesteld waren. In 1315 kwam een conflict tussen het kapittel van Sint-Walburg en de burgerij tot uitbarsting. De kanunniken werden toen uit Tiel verdreven, waarop zij zich in Arnhem vestigden. Pas in 1328 verkochten zij de St. Walburgkerk te Tiel met alle rechten en goederen van het kapittel aan de commanderij van de Duitse orde te Ophemert, die daar reeds over een uitgebreid grondbezit beschikte. De commanderij , die in 1250 werd gesticht, werd toen van Ophemert naar Tiel verplaatst en heette voortaan commanderij van Tiel. Sindsdien werd de parochie te Tiel door deze commanderij bediend. Voor wat de bediening van de kapelrieën in de St. Walburg- en de St. Maartenskerk betreft, werd met de stad een overeenkomst gesloten. Voorts had de commanderij in Tiel een school. Deze school, de 'Latijnse school' geheten, stond bij de Sint-Walburgskerk. Net als in 1136 werd deze kerk in 1346 (of 1354?) door brand verwoest. Ze werd ook toen herbouwd, maar kon pas in 1403 weer in gebruik genomen worden. Bij de Reformatie werd de commanderij ongemoeid gelaten, echter op voorwaarde, dat zij in de kosten van de Gereformeerde eredienst zou bijdragen. Omstreeks 1550 kwam er van de bediening door de commanderij van de geïncorporeerde parochies Tiel en Drumpt niets meer terecht. De St. Walburgkerk, over het onderhoud waarvan er tussen de commanderij en het stadsbestuur menig geschil bestond, geraakte steeds verder in verval. In 1679 werd uiteindelijk besloten de kerk af te breken en de materialen ervan te verkopen. De commanderij deelde voor 1/3e deel en de stad Tiel voor 2/3 deel in de opbrengst daarvan. Tevens ontving de stad het eigendom van alle bezittingen van de commanderij binnen de stad