Zoeken in collecties

Op de voorhof van de uit de tweede helft van de twaalfde of het begin van de dertiende eeuw daterende burcht te Oostvoorne stond een kapel, die aan Sint Pancratius toegewijd was. In 1349 stichtte Machteld, vrouwe van Valkenburg en Voorne, een aan deze kapel verbonden kapittel, waaraan ze onder meer de parochiekerk van Oostvoorne en de daaraan verbonden goederen schonk. In 1349 hechtte de bisschop zijn goedkeuring aan de stichting van dit kapittel. De pauselijke bevestiging daarvan volgde echter pas in 1366. Het kapittel bestond uit een college van acht kanunniken. Aan het hoofd daarvan stond een deken, die uit het midden van de kanunniken verkozen werd. Vervolgens moest de verkozene dan aan de bisschop ter benoeming worden voorgedragen. Op verzoek van de bisschop van Luik, Jan van Beieren, verleende de paus in 1412 aan het kapittel exemptie, waardoor het onder direct gezag van de Heilige Stoel kwam te vallen. Bij de herindeling van de bisdommen in 1559 werd Haarlem als bisschopszetel van het nieuwe bisdom Haarlem aangewezen. In verband daarmee bestonden er in 1563 al vergevorderde plannen het Oostvoornse Kapittel naar Haarlem over te brengen. Deze plannen liepen echter uiteindelijk op niets uit. Toen het eiland Voorne in 1572 door de geuzen werd bezet, werden waarschijnlijk kort daarna de kanunniken verjaagd of gevangen genomen. Dit betekende het einde van het Oostvoornse kapittel, waarvan de bezittingen onder het beheer kwamen van de Staten van Holland, die in 1657 de laatste kapittelgoederen verkochten

In 954 liet bisschop Balderik in Oldenzaal een stenen kerk bouwen op de plaats, waar een waarschijnlijk al in karolingische tijd gesticht houten kerkje stond, waarvan de Heilige Silvester de patroonheilige was. Tevens liet hij relieken van de Heilige Plechelmus overbrengen naar deze kerk, die toen aan deze heilige toegewijd werd. Voorts verbond hij aan deze kerk een kapittel, dat uit een college bestond van 15 kanunniken. Aan het hoofd daarvan stond een proost, die tevens deken van Twente was. Aldus werd voornoemde nieuwe kerk met de nieuwe patroonheilige en het daaraan verbonden kapittel de hoodfkerk van Twente. Dit nu verschafte aan Oldenzaal de functie van steunpunt in het oosten van het middeleeuwse bisdom Utrecht. Omstreeks 1150 werd onderhavige kerk vervangen door de huidige monumentale Romaanse kerk, waarvan de toren rond 1220 voltooid werd. In 1580 ging Oldenzaal over naar Staatse zijde, maar kwam in hetzelfde jaar weer onder Spaans gezag. Dit duurde tot 1597 toen Oldenzaal door Staatse troepen ingenomen werd. De Plechelmuskerk moest worden overgedragen aan de gereformeerden. Het kapittel mocht echter wel van het koor gebruik blijven maken. In 1605 heroverde veldheer Spinola Oldenzaal op de Staatsen. Onder het toen weer Spaans gezag kwam er voorlopig een eind aan de reformatie in Twente. Binnen het kapittel werd de toen danig verslapte discipline hersteld. In 1627, een jaar nadat Oldenzaal door stadhouder Frederik Hendrik werd ingenomen, leidden besprekingen tussen afgevaardigden van de Staten-Generaal en de Spaanse regering tot een overeenkomst, waarin onder meer bepaald werd dat de Plechelmuskerk zou worden teruggegeven aan de katholieken. Als gevolg van veranderingen in de militaire en politieke verhoudingen werd deze overeenkomst in 1632 opgezegd. Toen het vervolgens in 1633 tot een verbod kwam op het uitoefenen van de katholieke godsdienst, werd het kapittel uit de Plechelmuskerk gezet. In 1639 vond de laatste kapittelvergadering plaats

Over het ontstaan van het Oirschotse kapittel, waarvan de eerste vermelding uit 1207 dateert, verschaffen de bronnen geen uitsluitsel. Dit kapittel was aanvankelijk verbonden aan de aan het Vrijthof in Oirschot gelegen parochiekerk, die behalve aan Maria ook aan Sint Odulphus toegewijd was. Diep in de 13e eeuw werd deze kerk als zetel voor het kapittel verruild voor een aan de rand van de toenmalige kom nieuw gebouwde grotere kerk, die evenals het kapittel Sint Petrus als patroonheilige had. In 1462 werd deze kerk, die geleidelijk de plaats van parochiekerk had ingenomen, door brand in as gelegd. Herbouw volgde toen van wat thans de Oirschotse Sint Petrusbasiliek is. Voormeld kapittel bestond uit een college van 11 kanunniken, waarvan de aan hen voorbehouden prebenden beurtelings ter begeving stonden van de hertog van Brabant en de heer van Oirschot bij wie de rechten van de zogeheten halve heerlijkheid Oirschot berustten. Aanvankelijk stond aan het hoofd van het kapittel een proost, die later vervangen werd door een deken. Deze deken, die vrijwel steeds door de kanunniken uit hun midden verkozen werd, was tot aan het eind van de 16e eeuw tevens pastoor van Oirschot. Met nog zes andere, ook onder het bisdom Luik vallende Brabantse kapittels sloot het Oirschotse kapittel een verbond om zich ter bescherming van de op wereldlijk en kerkelijk gebied verworven rechten krachtig te weer te kunnen stellen. In het streven de kapittels meer onder de bisschoppelijke jurisdictie te brengen, groeide het verzet van de bisschop tegen deze rechten. Genoemd verbond ondervond evenwel steun van paus Julius II, toen hij in zijn bul uit 1512 de kapittelkerken in het bisdom Luik volledig in hun verworven rechten bevestigde. Hieronder het recht van exemptie, op basis waarvan betrokken kapittels rechtstreeks onder het gezag van de paus vielen. Na de Reformatie bleef het kapittel onder de daartoe in 1649 door de Staten Generaal vastgestelde voorwaarden in geseculariseerde vorm voortbestaan

In 1272 werd de toen nog slechts gedeeltelijk afgebouwde Sint Stevenskerk te Nijmegen, ingewijd door Albertus Magnus, wijbisschop van Keulen. Bestuurlijk viel deze kerk onder het gezag van het aan de Apostelenkerk in Keulen verbonden kapittel. In 1469 liet Catharina van Bourbon, echtgenote van Adolf van Egmont, hertog van Gelre, een voor het oprichten van een aan de Sint Stevenskerk verbonden kapittel te bestemmen grote som geld na. In 1475 kwam dit kapittel tot stand. Dit met goedkeuring van voormeld Keulse kapittel, evenwel onder de voorwaarde, dat telkens wanneer het Nijmeegse kapittel een nieuwe deken verkoos, de dan verkozene aan het Keulse kapittel zou worden gepresenteerd. De parochiekerken van Cuijk, Beuningen en Ewijk werden geïncorporeerd bij het Nijmeegse kapittel, dat 26 prebenden omvatte. 19 van deze 26 prebenden ontstonden door incorporatie van de 19 vicarieën, die tot de stichting van het kapittel ter begeving van de pastoor of de rector van de Sint Stevenskerk hadden gestaan. De overige zeven betroffen de in prebenden omgezette andere bij het kapittel ingelijfde vicarieën. De kanunniken woonden in een rij woningen aan de noordzijde van de kerk in de zogenoemde kanunnikenhuizen aan het Stevenskerkhof. Omstreeks 1515 werd aan het kapittel een door hertog Karel van Gelre gestichte proostdij verbonden. Toen in 1591 stadhouder Maurits Nijmegen op de Spanjaarden veroverde en de stad definitief in Staatse handen overging, kwam de Sint Stevenskerk in het bezit van de protestanten. Het kapittel, dat toen feitelijk ophield te bestaan, zocht in Kleefsland zijn toevlucht. Van daaruit werden er tot 1638 nog wel de deken en kanunniken voor het Nijmeegse kapittel benoemd. Toen Nijmegen in 1672 onder Franse bezetting tijdelijk weer katholiek was, werd er voor Nijmegen opnieuw een kapitteldeken voor Nijmegen benoemd, die de stad echter bij het vertrek van de Fransen in 1674 verliet. Dit nu betekende het einde voor het Nijmeegs kapittel in ballingschap