Zoeken in collecties

Ten oosten van de burcht Trecht, waaruit later Utrecht ontstaan is, stichtte bisschop Bernold de Sint Pieterskerk, waarvan in 1039 met de bouw een aanvang genomen werd. Aan deze kerk, die in 1048 gewijd werd, was een kapittel verbonden, waarvan de stichtingsdotatie uit het bisschoppelijk vermogen afkomstig was. Onderhavig kapittel telde dertig prebenden. Het kapittel was voorzien van een ruime immuniteit, die omgeven werd door de Kromme Nieuwegracht en waarvan het gehele Pieterskerkhof deel uitmaakte. Aan te nemen is, dat binnen deze immuniteit, waar de wereldlijke overheid niets in te brengen had, al vanaf het begin claustrale huizen zijn gebouwd voor de afzonderlijk wonende kanunniken. Overigens was er daarnaast in de 11e en 12e eeuw ook een groep kanunniken, die aangewezen was op de gemeenschappelijke woonvoorzieningen. Onderhavig kapittel vormde samen met de overige vier kapittels in Utrecht en de benedictijner Sint Paulusabdij de zogeheten ‘Utrechtse kerk’, een collectief, dat extra taken en verantwoordelijkheden met zich meebracht, hetgeen onder meer bij de bisschopskeuze, bij de wijze van begraven, de zorg voor de doden en de verantwoordelijkheid voor elkaar tot uiting kwam. Aan de Sint Pieterskerk was geen parochiefunctie verbonden. De zielzorg van deze kerk beperkte zich dan ook tot de bewoners van het claustrum, in casu de kanunniken en hun personeel. In 1580 werd door de stedelijke magistraat de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst verboden. De Sint Pieterskerk werd toen, evenals de andere Utrechtse kapittelkerken, gesloten. Het kapittel bleef echter in geseculariseerde vorm voortbestaan tot het in 1811 bij decreet van keizer Napoleon werd opgeheven. De Sint Pieterskerk werd jarenlang gebruikt als kazerne. Het koor werd, nadat het van de rest van de kerk was afgescheiden, in 1621 ingericht als snijkamer van de latere universiteit. In 1625 kwam de Pieterskerk in gebruik bij de Engelse gemeente en vervolgens in 1656 bij de Waalse gemeente

Toen omstreeks 690 de burcht Trecht, waaruit later Utrecht zou ontstaan, door de Franken op de Friezen heroverd was, werd de burcht aan de missionaris Willibrord toegewezen, die er een aan Sint Salvator toegewijde nieuwe kerk bouwde. In deze kerk, waaraan een kloostergemeenschap verbonden was, vestigde Willibrord de bisschopszetel. Ook bouwde hij de door de Friezen verwoeste Sint Thomaskerk weer op, die hij aan Sint Maarten wijdde. Onder Bonifatius werd in plaats van de Sint Salvatorkerk de Sint Maartenskerk de hoofdkerk in Utrecht. Ook de bisschopszetel ging toen van de Sint Salvatorkerk naar de Sint Maartenskerk over. Wel bleef de Sint Salvatorkerk voortbestaan als kerk en als klooster. Of er naast dit klooster ook een afzonderlijk Sint Maartensklooster is ontstaan, is niet duidelijk. Hoe het ook zij, in de 10e eeuw was er in elk geval sprake van twee afzonderlijke kloosters. Toen omstreeks het jaar 1000 ook in Utrecht overgegaan werd tot het omvormen van oude monasteria tot echte benedictijner kloosters dan wel gemeenschappen van kanunniken, vormde zich uit voornoemde twee kloostergemeenschappen het aan Sint Maarten gewijde domkapittel en het kapittel van Sint Salvator of Oudmunster. Ten aanzien van laatstgenoemd kapittel waren een twintigtal prebenden, inclusief die van de deken, beschikbaar. Onderhavig kapittel vormde samen met het domkapittel, de overige drie kapittels in Utrecht en de benedictijner Sint Paulusabdij de zogeheten ‘Utrechtse kerk’, een collectief, dat extra taken en verantwoordelijkheden met zich meebracht, hetgeen onder meer bij de bisschopskeuze, bij de wijze van begraven, de zorg voor de doden en de verantwoordelijkheid voor elkaar tot uiting kwam. Enige jaren na het verbod in 1580 op de uitoefening van de katholieke eredienst werd op last van de Utrechtse Staten de Sint Salvatorkerk met de omringende gebouwen afgebroken. Het kapittel bleef in geseculariseerde vorm voortbestaan tot het in 1811 bij decreet van keizer Napoleon werd opgeheven

De eerste kerk in de burcht Trecht, waaruit later Utrecht zou ontstaan, werd gebouwd door de Frankische koning Dagobert I. Toen na zijn dood de Friezen voornoemde burcht heroverde, werd deze aan Sint Thomas toegewijde kerk verwoest. Na omstreeks 690 door de Franken heroverd te zijn, werd de burcht aan de missionaris Willibrord toegewezen, die er een aan Sint Salvator toegewijd nieuwe kerk bouwde. In deze kerk, waaraan een kloostergemeenschap verbonden was, vestigde Willibrord de bisschopszetel. Later, bouwde hij ook de verwoeste Sint Thomaskerk weer op, die hij aan Sint Maarten wijdde. Onder Bonifatius werd in plaats van de Sint Salvatorkerk de Sint Maartenskerk de hoofdkerk in Utrecht, terwijl ook de bisschopszetel daar naar toe overging. Wel bleef de Sint Salvatorkerk voortbestaan als kerk en als klooster. Niet duidelijk is of er naast dit klooster ook een afzonderlijk Sint Maartensklooster is ontstaan. Hoe het ook zij, in de 10e eeuw was er in elk geval sprake van twee afzonderlijke kloosters. Toen omstreeks het jaar 1000 ook in Utrecht overgegaan werd tot het omvormen van oude monasteria tot echte benedictijner kloosters dan wel gemeenschappen van kanunniken, vormde zich uit voornoemde twee kloostergemeenschappen het aan Sint Maarten gewijde domkapittel en het kapittel van Sint-Salvator of Oudmunster. Korte tijd nadat in 1017 de Sint Maartenskerk door brand verwoest was, werd in korte tijd op dezelfde plaats een grote romaanse kathedraal gebouwd, die echter in 1253 op zijn beurt door brand in as werd gelegd. Besloten werd toen tot de bouw van een geheel nieuwe kathedraal in gotische stijl. Het domkapittel bestond uit een college van een veertigtal kanunniken. Hoewel in 1580 de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst verboden werd en de Sint-Maartenskathedraal in de handen van de protestanten overging, bleef tot 1811 het domkapittel toch voortbestaan, maar dan als beheerder van het kapittelvermogen en als onderdeel van het Utrechts provinciale bestuur

Het kapittel in Tiel kwam voort uit het kort na 916 gesticht klooster. Dit oorspronkelijk door monialen bevolkt klooster, dat mogelijk deel uitmaakte van het aan de zuidoostzijde van Tiel gelegen burchtcomplex, werd door de Duitse koning Otto de Grote geconfisqueerd toen de Nederrijnse en Lotharingse vorsten verslagen werden in de in de 10e eeuw tegen de koning gevoerde strijd. Via schenking door de koning kwam het klooster in het bezit van de Utrechtse Sint-Maartenskerk, de nieuwe zetelkerk van de bisschop. Vermoedelijk kort daarna werd voornoemde gemeenschap van monialen door de Utrechtse bisschop Balderik vervangen door een convent van reguliere kanunniken. Naar alle waarschijnlijkheid waren de eerste Tielse kanunniken uit voormelde kerk afkomstig en fungeerde het Tielse convent al in de 10e eeuw als filiaalkapittel van de Utrechtse kathedraal. De verering van de relieken van de heilige Walburgis bleef bij het Tielse convent een centrale plaats innemen. Dit trok tal van pelgrims aan die door de Tielse kanunniken opgevangen werden. Dit doet vermoeden dat aan hun klooster ook een hospitium verbonden was. In 1015 werd het Tielse convent van reguliere kanunniken door bisschop Adelbold II van Utrecht omgevormd tot een kapittel van seculiere kanunniken. Dit aan de Sint-Walburgiskerk verbonden kapittel telde ten hoogste acht kanunniken; er worden er althans nooit meer vermeld in de getuigenlijsten van de uit de 13e eeuw bewaard gebleven kapitteloorkonden. De interne leiding van het kapittel berustte bij een proost die door de bisschop uit de leden van het Utrechtse domkapittel gekozen moest worden. Toen in 1315 een conflict tussen dit kapittel en de burgerij, waarmee het kapittel op gespannen voet stond, tot uitbarsting kwam, werden de kanunniken uit Tiel verdreven. Daarop vestigden zij zich in Arnhem. Pas in 1328 verkochten zij de in 1680 gesloopte Sint-Walburgiskerk te Tiel met alle rechten en goederen van het kapittel aan de commanderij van de Duitse orde te Ophemert