Zoeken in collecties

De vroegste vermelding van de aan Sint Maarten toegewijde parochiekerk te Sint-Maartensdijk dateert uit 1349. In de vijftiende eeuw werd deze kerk vervangen door een grotere kerk, waarvan het collatierecht bij het kapittel van Oudmunster in Utrecht en de heer van Sint-Maartensdijk gezamenlijk berustte. In 1428 stichtte Frank van Borssele, heer van Sint-Maartensdijk, een kapittel dat verbonden was aan voornoemde kerk, die toen met toestemming van het kapittel van Oudmunster bij dit kapittel geïncorporeerd werd. Met het stichten van dit kapttel voerde Frank van Borssele de laatste wens uit van zijn vader, Floris van Borssele, die in 1422 was overleden. De stichting werd bevestigd in 1429 door zowel de bisschop als de aartsdiaken van de Dom, in 1431 door Jacoba van Beieren, gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen en echtgenote van voornoemde Frank van Borssele en in 1436 door Filips de Goede, hertog van Bourgondië. Goedkeuring door de paus volgde pas in 1456 toen hij tegelijkertijd aan het kapittel exemptie verleende, waardoor het onder direct gezag van de Heilige Stoel kwam te vallen. Het kapittel bestond uit een college van tien kanunniken. Aan het hoofd daarvan stond een deken. Naast voornoemde parochiekerk te Sint Maartensdijk, werden de Maartenskapel eveneens te Sint-Maartensdijk, de parochiekerk en de Sint-Catharinakapel te Scherpenisse, alsmede de parochiekerk van Gapinge bij het kapittel geïncorporeerd. Na 1576, toen het eiland Tholen, definitief naar de zijde van de prins van Oranje overging, werd het Sint Maartensdijkse kapittel opgeheven

Hoewel voor het eerst vermeld in 1275-1280, moet de parochiekerk in Rossum, die aan Sint Maarten toegewijd was, uit een aanmerkelijk vroegere periode dateren. In 1438 stichtte heer Johan van Rossum een aan deze kerk verbonden kapittel. De goedkeuring, die de proost-aartsdiaken van Arnhem aan dit kapittel hechtte, werd vastgelegd in een akte, waarin de stichting met nadere bepalingen voor de kanunniken werd opgenomen. Onder voorwaarde van betaling van een jaarlijks bedrag genoot het kapittel exemptie van aartsdiaconale rechtsmacht. Voor het verheffen van onderhavige parochiale kerk tot kapittelkerk vroeg voornoemde Johan van Rossum pas in 1520 aan het Utrechtse Domkapittel toestemming. Of die toestemming toen is verleend, is niet bekend. Het kapittel omvatte acht prebenden, ter begeving waarvan de heer van Rossum zich het recht voorbehield. In 1572 werd Zaltbommel door de watergeuzen onder leiding van Dirck van Haeften ingenomen. Dit leidde al spoedig in de Bommelerwaard tot verdrijving van de roomse geestelijken en tot een verbod op de uitoefening van de katholieke zielzorg. Waarschijnlijk omstreeks die tijd werd het Rossumse kapittel opgeheven. De middeleeuwse Sint Maartenskerk werd in verband met de aanleg van fortificaties in 1599, op de tufstenen toren na, afgebroken

Kort voor zijn dood in 1178 schonk bisschop Godfried van Rhenen het kasteel Ter Horst bij Rhenen aan het bisdom Utrecht. Bij dit kasteel behoorde ook een in de directe nabijheid daarvan gelegen kapel, die aan Sint Pancratius toegewijd was. In 1347 stichtten bisschop Jan van Arkel en zijn broer Robert van Arkel, heer van Asperen, een aan voornoemde kapel verbonden kapittel, dat aan de Heilige Drievuldigheid toegewijd werd. Het aantal kanunniken, dat dit kapittel omvatte, varieerde tot 1481 al naar gelang de omvang van vaste inkomsten, die het kapittel wist te verwerven. De kanunniken stonden onder leiding van een deken, die zij uit hun midden kozen en vervolgens ter benoeming aan de bisschop voordroegen. Het nominatie- en presentatierecht van de kanunniken, die ook door de bisschop benoemd werden, berustte bij de kastelein, onder wiens bestuur de bisschop het kasteel geplaatst had. Uit een in 1481 door bisschop David van Bourgondië uitgevaardigde oorkonde blijkt, dat onderhavig kapittel tot dan toe nooit goed van de grond gekomen was. Als oorzaak hiervan werd de ontoereikendheid van de stichtingsdotatie genoemd. Om het kapittel toch levensvatbaar te maken, trof voornoemde bisschop een aantal maatregelen, waaronder het fixeren van de prebenden op het bescheiden aantal van drie, dat later nog tot vier verhoogd werd. In 1528 werd het kasteel Ter Horst door Gelderse troepen verwoest. Tijdelijk resideerden de vier kanunniken toen in de parochiekerk van Rhenen, totdat in 1534 drie van de vier kanunniken werden overgeplaatst naar respectievelijk het kasteel Abcoude, het huis Ter Eem en het kasteel Vredenburg in Utrecht. De vierde kanunnik bleef als enige achter in de kerk van Rhenen. Diens prebende werd evenwel in 1567 geïncorporeerd in het pastoraat van de nieuwe parochie Veenendaal, die in 1549 van parochie Rhenen afgescheiden was. Het aldus spreiden van de vier kanunniken over vier verschillende standplaatsen betekende feitelijk het einde van het kapittel van Ter Horst

De aan het Utrechtse kapittel van Oudmunster toebehorende parochiekerk van Reimerswaal, die toegewijd was aan aanvankelijk Sint Martinus, daarna aan Maria en tenslotte aan Sint Petrus en Sint Paulus, werd in 1431 tot kapittelkerk verheven. Het aan deze kerk verbonden kapittel is echter, doordat de financiën daartoe ontoereikend bleken, nooit tot een volwaardig kapittel uitgegroeid