Zoeken in collecties

Rond 1245 ontstond er binnen de in 1209 door Franciscus van Assisi gestichte orde der minderbroeders een discussie over de vraag of het armoede-ideaal van Franciscus in volstrekte zin moest worden nageleefd. Deze discussie groeide uit tot een conflict waardoor er binnen de orde twee groepen ontstonden: de spiritualen en de conventuelen. De spiritualen stonden een aller-striktste letterlijk opvatting van de regel van Franciscus voor. De conventuelen achtten het niet op de letter nakomen van de regel daarmee niet in strijd. In 1317 werden de met de kerkelijke hiërarchie in conflict geraakte spiritualen op het Concilie van Vienne veroordeeld, terwijl de conventuelen in 1322 als officiële richting in de orde bevestigd werden. In de 14e en 15e eeuw ontstond uit de conventuelen een hervormingsbeweging, de observanten, die evenals de spiritualen, zij het wat genuanceerde, zich zoveel mogelijk aan de principes van Franciscus hielden. In 1517 kwam het tot een officiële scheiding van de orde in conventuelen en observanten. Van de observanten splitsten zich de kapucijnen af die een eigen orde werden. Thans zijn er dan ook drie verschillende minderbroederordes: de orde der minderbroeders ofwel de franciscanen, de orde der minderbroeders conventuelen en de orde der minderbroeders kapucijnen. In 1228 stichtten de franciscanen in ’s-Hertogenbosch een klooster. Van daaruit verspreidden zij zich over heel de Nederlanden. Tijdens de Reformatie in de 16e eeuw en daarna in de Franse tijd rond 1800 werden nagenoeg al de hier door hen gestichte kloosters opgeheven. Vanaf 1853 toen de bisschoppelijke hiërarchie hersteld werd en de Rooms-Katholieke Kerk haar oude rechten terugkreeg, kende de orde van de minderbroeders franciscanen, waarvan het huidige doel te omschrijven is als evangelische dienstbaarheid in armoede, een nieuwe bloeiperiode die duurde tot het midden van de 20e eeuw toen onder invloed van allerlei veranderingen in kerk en maatschappij het aantal intredingen sterk terugliep

Vanuit de opvang van 'verlaten' meisjes groeide de congregatie tot een instituut met meerdere kinderhuizen en scholen voor basisonderwijs, speciaal onderwijs (m.l.k.; z.m.l.k.), voortgezet onderwijs (v.g.l.o.), beroepsvoorbereidend onderwijs, ulo/mavo en kweekschool/pedagogische academie (met internaten). Niet alle scholen stonden onder bestuur van de congregatie. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn de besturen van de scholen overgedragen aan plaatselijke stichtingen. Bejaardenzorg werd door de congregatie bijna altijd in instellingen van parochiële caritas verricht. Daarnaast werkten de zusters vijftig jaar op Bangka (Indonesië), ruim twintig jaar in Brazilië en vier jaar in Tanzania. In 1857 kreeg de congregatie van de bisschop van Haarlem haar eerste regel. Het grootste aantal leden dat de congregatie heeft geteld is 778

De geschiedenis van de broeders van het gemene leven maakt deel uit van de geschiedenis van de Moderne Devotie, waarvan Geert Grote als geestelijke vader wordt beschouwd en die ontstond als geestelijk réveil tegen de verloedering van het leven van de clerus en de verruwing van de volkse zeden. Zonder formele kloostergeloften af te leggen, gingen de broeders van het gemene leven de verplichting aan tot een gemeenschappelijk leven overeenkomstig de door de Moderne Devotie voorgestane idealen van de vroege christelijke kerk. Hun goederen schonken ze aan elkaar. Op de aldus ingebrachte goederen konden zij zelf, maar ook hun erfgenamen geen recht meer doen gelden. Rond 1380 werd in Deventer door Florens Radewijns, een vroege medestander van Geert Grote, de eerste gemeenschap van broeders van het gemene leven, het Heer Florenshuis, opgericht. Van kerkelijke zijde werd de druk steeds groter om deze, op alleen wettelijk recht gestoelde samenlevingsvorm, hoewel goedgekeurd door zowel de bisschop van Utrecht als het concilie van Konstanz, in te voegen in een kerkrechtelijk goedgekeurde vorm van gemeenschappelijk leven. Veel gemeenschappen van broeders van het gemene leven namen toen óf de regel van Augustinus óf de derde regel van Franciscus aan. Aldus ontstonden er binnen de Moderne Devotie drie takken: broeders van het gemene leven die geen geloften aflegden, tertianen die de derde regel van Franciscus volgden en verenigd waren in het Kapittel van Utrecht en regulieren die volgens de regel van Augustinus leefden en in het Kapittel van Windesheim georganiseerd waren. Door een in 1568 door paus Pius V uitgevaardigde bul werden gemeenschappen, waarvan de leden geen kloostergeloften hadden afgelegd, verplicht een kloosterregel aan te nemen. Werd daaraan geen gevolg gegeven dan werd de gemeenschap ontbonden. In Nederland viel de werking van deze bul grotendeels samen met de invloed van de hervorming, waardoor aan de meeste huizen van broeders van het gemene leven een einde kwam

In 1244 voegde paus Innocentius IV verschillende groepen Toscaanse eremieten samen tot één orde onder de regel van Augustinus. In 1256 werd deze orde op initiatief van paus Alexander IV verenigd met nog vier andere ordes. Ten tijde van deze magna unio (grote unie), die geldt als het ontstaansmoment van de augustijner orde, sloot het toenmalig huis van eremieten in Maastricht zich als enig huis op huidig Nederlands grondgebied bij de nieuwe orde aan. Na de unie werden er evenwel ook nieuwe kloosters van augustijner eremieten in de Noordelijke Nederlanden gesticht en wel in Dordrecht, Middelburg, Appingedam, Haarlem en Enkhuizen. Deze kloosters hadden bijvestigingen in andere steden, de zogeheten termijnhuizen, waar medebroeders verbleven als ze in de omgeving op bedeltocht gingen. In de 15e eeuw kwam een observantenbeweging op gang. Menig convent van augustijnen in de Nederlanden ging toen over naar de Saksische congregatie en vonden de ideeën van Luther, die ook tot deze congregatie behoorde, bij hen een brede weerklank. Tegen de jaren tachtig van de 16e eeuw werden in de Noordelijke Nederlanden alle huizen van de augustijner orde gesupprimeerd. De wereldwijde start, die de orde in de jaren tachtig van de 19e eeuw maakte, leidde in Nederland tot het stichten van kloosters en studiehuizen in onder meer Utrecht,Eindhoven en Witmarsum. Een belangrijk werkterrein van de Nederlandse augustijnen, die in 1895 een zelfstandige provincie werden, was het parochiepastoraat. Daarnaast hebben zij zich tevens verdienstelijk gemaakt op het gebied van vooral middelbaar onderwijs. Voorts riepen zij vormingcentra in het leven, begaven zij zich op het terrein van categoriaal pastoraat en maatschappelijk werk en verrichtten missiewerk in Bolivia, Chili en Indonesië. Ook richtten zij, met als doelstelling bekendheid te geven aan de werken en spiritualiteit van St. Augustinus, het Augustijns Instituut op en stonden zij aan de wieg van de lekengemeenschap Familia Augustiniana Nederland